"Muqaddimatu-l-adab" asarining turkiy leksikografiya tarixidagi oʻrni
Keywords:
Muqaddimatu-l-adab, turkiy leksikografiya, Markaziy Osiyo madaniy merosi,, astronomik atamalar, til va madaniyat, Zamaxshariy merosi, turkiy tillarning rivojlanishi, lug‘atshunoslik va raqamli tadqiqotlar.Abstract
Mahmud Zamaxshariyning “Muqaddimatu-l-adab” asari (12-asr) turkiy tillar, madaniyat va astronomiya tarixida alohida ahamiyat kasb etadi. Ushbu asar, asosan, arab tilini o‘rgatish maqsadida yozilgan bo‘lsa-da, uning tarkibida turkiy tillarga oid qimmatli leksik materiallar, madaniy tafakkur namunalari va astronomik tushunchalar mujassamlangan. Shu sababli, asar nafaqat tilshunoslik nuqtai nazaridan, balki turkiy xalqlarning ilmiy va madaniy merosini o‘rganishda ham muhim manba sifatida qaraladi. Ushbu maqolada “Muqaddimatu-l-adab” lug‘atining lingvistik, madaniy va astronomik jihatlari batafsil tahlil qilinadi. Tilshunoslik nuqtayi nazaridan asarda arabcha so‘zlarning turkiy tarjimalari, ularning kontekstdagi qo‘llanilishi va semantik xususiyatlari o‘rganiladi. Madaniy jihatdan esa unda aks etgan xalq og‘zaki ijodi, urf-odatlar va diniy tasavvurlar tahlil qilinadi. Astronomik nuqtayi nazardan esa vaqt tushunchasi, fasllar, osmon jismlari, yulduzlar va ularning turkiy xalqlar hayotidagi o‘rni ko‘rib chiqiladi.
References
1. Bodrogligeti, A. (1961). The Persian Vocabulary of the Codex Cumanicus. Budapesht: Akadémiai Kiadó.
2. Dankoff, R. (1982). Mahmud al-Kashgari: Compendium of the Turkic Dialects. Harvard University Press.
3. Mahmud Zamaxshariy. (12-asr). Muqaddimatu-l-adab. Istanbul va Toshkent qoʻlyozmalari.
4. Qosimjon Sodiqov. (2020). Oʻrta asr turkiy lugʻatlarining lingvistik tahlili. Toshkent: Fan nashriyoti.
5. Ulugʻbek. (15-asr). Zij-i Jadidi Korakiy. Samarqand: Mirzo observatoriyasi qoʻlyozmalari.
